آبخیزداری خسارت سیل های اخیر را کاهش داد

به نقل از تسنیم، در برنامه گفتگوی ویژه خبری درباره تاثیر آبخیزداری در پیشگیری از وقوع سیل یا کاهش خسارت‌های ناشی از سیل، پرویز گرشاسبی معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در پاسخ به پرسشی درباره میزان تاثیر رعایت نشدن مباحث آبخیزداری در خسارات ایجاد شده در مناطق مختلف‌، گفت: یک هفته‌ای است که استیلای توده بارشی مونسون بر روی کشور ایران باعث شده است که حدود 18 استان و 93 شهرستان و 112 زیر حوزه آبخیز تحت تاثیر بارش‌های تابستانه این اقلیم قرار گرفتند. کار‌هایی که برای اطلاعات آمار و تحلیل دقیق‌تر اقدامات آبخیزداری باید انجام می‌شد، زمان می‌خواهد. بر اساس اطلاعاتی رسیده در حدود 60 درصد حوزه آبخیزدار یا سیل خیز، عملیات آبخیزداری انجام شده است. خوشبختانه اجسام بزرگی از بار جامد رسوبات در پشت سازه‌های آبخیزداری تثبیت کرده، و تحلیل ما این است که اگر این اجسام بزرگ همراه با روان آب‌ها و گل‌ها به داخل شهر‌ها و روستا‌ها می‌آمد، خسارت‌های خیلی بیشتر از خسارت‌های کنونی بود.

گرشاسبی در جواب به این سئوال که براساس برنامه ششم توسعه، حداقل دو میلیون هکتار عملیات آبخیزداری در سال باید انجام می‌شد، اما براساس برآورد‌ها تنها 60 درصد انجام شده است؛ آیا به غیر از کمبود منابع مالی اعتباری، علل دیگری هم مانع عملیات آبخیزداری شده است؟ , گفت: عمده مشکلات تامین منابع مالی است. عملیات آبخیزداری عملیات هزینه بری است، به ویژه اگر حوزه‌های آبخیزی که مشرف به شهر‌ها و روستا‌ها و مناطق بحرانی سیل باشند باید با ظرافت و دقت بیشتری کار انجام شود. ما برای هر هکتار عملیات آبخیزداری در کشور امسال به طور متوسط دو و نیم میلیون تومان هزینه کردیم، بنابراین اگر 10 میلیون هکتار که هدف برنامه ششم بوده، و محقق نشده است تامین منابع مالی برای آبخیزداری است.

گرشاسبی در ادامه افزود: هنگامی که در آبخیزداری هدف دو میلیون هکتار به طور متوسط در سال درنظر گرفته می‌شود، اما در بهترین اوضاع، یک و نیم میلیون هکتار محقق می‌شود. به طور مثال، آبخیزداری با استفاده از اعتبارات صندوق توسعه در سال 97 - 98 - 99 در بهترین حالت به طور متوسط یک و نیم میلیون هکتار بوده است. البته در سال‌های اول برنامه بطور حدودی 300 - 400 هزار هکتار در سال انجام شده است. اگر بخواهیم یک آبخیزداری معقول و مبانی کاهش میزان فرسایش خاک اسناد بالادستی (ماده 11 قانون افزایش بهره وری) و یا تغذیه آبخوان‌ها را انجام دهیم حداقل باید سالی سه میلیون هکتار آبخیزداری در کشور صورت گیرد. البته خواست و هدف سازمان منابع طبیعی در برنامه ششم توسعه، 15 میلیون هکتار بوده است. آن چیزی که در مجلس شورای اسلامی مصوب شده 10 میلیون هکتار بوده که شش و نیم میلیون هکتار آن انجام شده است؛ بنابراین عمده موضوعات آبخیزداری، بحث منابع مالی است.

همچنین گرشاسبی تصریح کرد: هر چند که اقداماتی صورت گرفته که صرفا رویکردمان از تامین منابع مالی دولتی به سمت بخش غیردولتی مخصوصا خیرین است. الان در 13 استان کشور مجمع خیرین و استفاده از منابع مالی خیرین را در عملیات آبخیزداری داریم، حدود هزار و 200 بند آبخیزداری یا سد آبخیزداری توسط خیرین ایجاد شده است و این اقدامات را توسعه می‌دهیم البته حوزه‌های آبخیز مشرف به مناطق شهری، شهرداری‌ها و شهرک‌های صنعتی را با استفاده از کمک آن‌ها انجام می‌دهیم. در سال گذشته 150 هزار هکتار از از یک و نیم میلیون هکتار توسط بخش غیردولتی انجام شده است.

محمد مهدوی، کارشناس و استاد دانشگاه در بخش دیگری از برنامه در پاسخ به این پرسش که با روند کند آبخیزداری چه باید کرد، آیا همچنان باید منتظر باشیم سیل بیاید و خسارت داشته باشیم؟، گفت: آبخیزداری به نوعی کشور داری در زمینه محیط زیست است. وقتی که یک حوزه مدیریت منسجمی داشته باشد با تامین پول و هزینه کردن به هدف مدنظر خواهیم رسید. حال طرح هایمان پشتوانه اجرایی ندارد و منسجم نیست، به عبارتی در صورتیکه در یک حوزه کاری را انجام می‌دهیم حمایت کافی نسبت به آن برنامه از طرق برنامه‌های دیگر انجام نمی‌شود، به طور مثال بیابان زدایی داریم، اما از پرورش شتر هم حمایت می‌کنیم. گفتنی است، مناطق بیابانی با داشتن 10 درصد پوشش گیاهی می‌تواند جلوی فرسایش بادی و ریزگرد‌ها را بگیرد، اما همان 10 درصد را هم اجازه نمی‌دهند که بماند؛ بنابراین مدیریتی منسجم می‌خواهد که مشخص کند در هر عرصه چه افرادی و چگونه باید استفاده کنند. در حوزه آبخیزداری هم اینگونه است.

مهدوی در ادامه تصریح کرد: مطالعه‌ای که حدود 30 سال پیش داشتم، فرمول‌هایی است که برای سد سازی استفاده می‌شود و در آن شدید‌ترین سیل‌ها را در نظر می‌گیرند. شدیدترین سیلاب‌هایی که در آمریکا اتفاق می‌افتاد، عدد 100 ضریب آن فرمول می‌شد. در کشور ما برای بیشتر سد‌هایی که ساخته شده، عدد 30 - 40 درنظر گرفتند. در حالیکه این ضریب در جنوب و شمال کشور عدد 105 است، یعنی نشان می‌دهد که در این دو منطقه، مشکل سیل مشکل جدی برایمان است.

همچنین مهدوی اضافه کرد: حوزه آبخیز سایر مناطق کشورمان کوچک است و متاسفانه ظرفیت آن‌ها نادیده گرفته شده است. همچنین در سالیان گذشته راجع به سیل گلابدره، سیل دماوند، گلستان و اقداماتی که باید انجام شود، هشدار دادم، اما اقدام منسجم و پیگیری صورت نگرفته است. هر چقدر برای آبخیزداری تامین مالی و هزینه کنیم و سازه‌ها را بسازیم تا هنگامی که مدیریت جامع آبخیز و آن جنبه نظارتی وجود نداشته باشد و به مردم آموزش ندهیم، تاثیری ندارد.